Solunum Çeşitleri
Canlıların türleri açısından farklılık gösteren solunum, çeşitli mekanizmalarla gerçekleşir. Solunum çeşitleri dört ana gruba ayrılır:Deri Yoluyla Solunum
Bedenin dış bölümünü kaplayan deri, gaz değişimini sağlar. Alınan oksijen, içte bulunan dokulara kan yardımıyla taşınır. Bu solunum şekli, yassı ve yuvarlak yapıya sahip olan solucanlarda görülür. Bu canlılarda kan ve dolaşım sistemi bulunmaz. Toprakta yaşayan solucanların tek katlı bir epitel dokudan ibaret derilerinde bulunan Goblet hücreleri, salgıladıkları mukusla bedenin dış yüzeyinin sürekli nemli kalmasını sağlarlar.
Semender ve kurbağaların yetişkinlerinde esas solunum organı akciğerdir. Nemli bir yapıda olan deri, gerekli oksijenin yaklaşık %25'inin alınmasına yardımcı olur. Memelilerde de kısmi deri solunumu vardır, fakat alınan oksijen oranı çok azdır (yaklaşık %1 kadar).
Trake Solunumu
Eklem bacaklı hayvanlar, örneğin böcekler, çok ayaklı canlılar, bazı kabuklular ve araknidler, trake yoluyla solunum yaparlar. Trakeler, dokularda yer alan hücrelere kadar ulaşan boru sistemleridir.
Trakeler, oksijeni doğrudan hücrelere taşır. Bu hayvanların kanı, oksijen ve karbondioksit taşımada görev yapmaz. Bu yüzden kanlarında oksijen taşımaya yarayan solunum pigmentleri bulunmaz ve kanları renksizdir. Trakelere gaz giriş-çıkışı, vücut ve kanat hareketleriyle sağlanır.
Solungaç Yoluyla Solunum
Su içinde yaşayan canlılarda görülür. Deniz solucanları, kurbağa larvaları, bazı yumuşakçalar, kabuklular ve balıklarda bulunur. Solungaçlar, suda çözünmüş durumda olan oksijeni alacak şekilde özelleşmiş yaprak veya tüy benzeri yapılar olarak görev yapar.
Akciğer Yoluyla Solunum
Yetişkin kurbağa ve semenderlerde, kuş, sürüngen ve memelilerde görülür. Akciğer büyüklükleri ve yüzeyleri, organizma gruplarının enerji gereksinimlerine göre değişkenlik gösterir. Kuşlar, akciğerler ve hava keseleri bulunan bir solunum sistemine sahiptir. Hava keseleri birçok kemiğin içine kadar uzanır. Kuşların akciğer yapısında alveol bulunmaz. Hava keseleri, hava depolamaya yarar ve körük türünde fonksiyonlar yapar. Kuşların kemik boşlukları arasında hava taşınır. Bu tür yapılar sayesinde kuşlar yüksek irtifalarda daha rahat uçabilirler.
Solunum Sisteminin Genel Özellikleri Nelerdir?
Solunum organlarının duvarları, gaz giriş-çıkışını kolaylaştırmaya yarayacak şekilde ince bir yapıya sahiptir. Solunum organlarında yer alan tabakalar, yüzeyin genişlemesine ve dolayısıyla difüzyon imkanının artmasına yardımcı olur. Örneğin, akciğerlerdeki alveollerin toplam yüzeyi yaklaşık olarak 100 m²'dir. Solunum gazlarının giriş-çıkışı yapılan yüzeyler genellikle nemlidir.
Solunumu Birden Fazla Organla Gerçekleştiren Hayvanlar
Akciğerlere sahip balıklarda (Dipneusti olarak da bilinir) iki adet solunum organı aktiftir. Bu balıklar çoğunlukla nehirlerde yaşar ve bu süreçte solungaçlarını kullanırlar.
Suyun yüzeyine doğru çıkarak hava keselerini dolduran balıklar, sular çekildikten sonra çamur altında uzun süre yaşamlarını sürdürebilirler.
Kurbağalar ve semenderler, larva aşamasında tamamen suda yaşadıklarından dolayı solungaç solunumu yaparlar. Yetişkin hale gelen kurbağalarda zamanla solungaçlar kaybolur ve yerini akciğerler alır. Yetişkin kurbağa, hem deriyle hem de akciğerlerle solunum yapar. Kurbağalar, doğaları gereği derilerini nemli tutmak için genellikle nemli ortamlarda yaşarlar. Kurak bir mekânda uzun süre kalamazlar.
İnsanlarda Solunum Sistemi ve Bölümleri
İnsanda kullanılan solunum sistemi, akciğerler ve bu sisteme hava taşıyan borulardan oluşur. Burun, gırtlak, ağız, soluk borusu, yutak ve bronşlar, solunum sırasında aktif bir şekilde çalışan yapılardır.
Solunum Sisteminde Yer Alan Bölümler
Burun: Burnun yapısı, havayı temizleme, ısıtma ve nemlendirme açısından uygundur. Hava girişi sırasında burun önemli bir rol oynar.
Soluk Borusu: Ağız boşluğunun sonunda yer alan yutağa soluk borusu bağlanır. Yaklaşık 10-12 cm uzunluğunda ve 2 cm genişliğinde olan bu borunun ilk bölümüne gırtlak adı verilir. Gırtlağın içinde bulunan ses telleri, farklı uzantılardan meydana geldiğinden ve kaslar sayesinde gerginlik durumu ayarlandığından dolayı çeşitli tonlarda ses çıkarılmasını sağlar.
Soluk borusunun düz yapıya sahip arka kısmı yemek borusuyla komşudur ve iç kısmı hareketli yapılar taşıyan epitel hücreleri ile kaplıdır. Bu hücrelerin ortaya çıkardığı epitel tabakası altında yer alan salgı bezleri ve hücreler arası salgı yapan Goblet hücreleri de bulunur.
Bu hücreler, mukus adı verilen bir madde salgılarlar. Mukus, hareketli siller üzerinde ince bir tabaka oluşturur. Bu ince mukus tabakası, hem epitel kısmın nemli kalmasını hem de solunum yoluyla giren havadaki toz ve yabancı maddeleri kontrol altında tutar. |
Hecil
24 Temmuz 2024 ÇarşambaMemelilerde deri solunumunun oranı neden bu kadar az? Bilimsel bir açıklaması var mı?
Cevap yazAdmin
24 Temmuz 2024 ÇarşambaHecil, memelilerde deri solunumunun oranının bu kadar az olmasının temel nedeni, deri yapısının gaz alışverişine uygun olmamasıdır. Memeli derisi kalın ve keratinle kaplıdır, bu da gaz değişimini zorlaştırır. Ayrıca, memelilerde oksijen ve karbondioksit taşıma işlevi temel olarak akciğerler ve dolaşım sistemi tarafından yerine getirilir. Bu nedenle, deri solunumu yerine akciğer solunumu daha etkin ve verimli bir yol olarak evrimleşmiştir.